آیه 37 سوره حاقه

لا يَأْكُلُهُ إِلاَّ الْخاطِؤُنَ (37)

لا يَأْكُلُهُ‌: نمى‌خورد او را، إِلَّا الْخاطِؤُنَ‌: مگر گناهكاران كه از روى عمد مرتكب گناه شدند، يا از راه مستقيم تجاوز كردند. مراد مشركان و متمردان هستند.

تنبيه: آيه شريفه آگاهى است نسبت به مشركان و عاصيان كه تأمل و تدبر نمايند و خود را از گروگان چنين آتش و عذاب، نجات دهند به توبه و تدارك عمل صالح.

وَ أَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ كِتابِيَهْ «25» وَ لَمْ أَدْرِ ما حِسابِيَهْ «26» يا لَيْتَها كانَتِ الْقاضِيَةَ «27» ما أَغْنى‌ عَنِّي مالِيَهْ «28» هَلَكَ عَنِّي سُلْطانِيَهْ «29»

خُذُوهُ فَغُلُّوهُ (30) ثُمَّ الْجَحِيمَ صَلُّوهُ (31) ثُمَّ فِي سِلْسِلَةٍ ذَرْعُها سَبْعُونَ ذِراعاً فَاسْلُكُوهُ (32) إِنَّهُ كانَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ (33) وَ لا يَحُضُّ عَلى‌ طَعامِ الْمِسْكِينِ (34)

فَلَيْسَ لَهُ الْيَوْمَ هاهُنا حَمِيمٌ (35) وَ لا طَعامٌ إِلاَّ مِنْ غِسْلِينٍ (36) لا يَأْكُلُهُ إِلاَّ الْخاطِؤُنَ (37)

ترجمه‌

و اما كسيكه داده شد نامه‌اش بدست چپش پس ميگويد اى كاش من داده نميشدم نامه‌ام را

و نميدانستم كه چيست حساب من‌

اى كاش مرگ بود حكم كننده بفناء ابدى من‌

بى‌نياز نكرد مرا مال من‌

زائل شد از من تسلّط من‌

بگيريد او را پس غل كنيدش‌

پس در دوزخ اندازيدش‌

پس در زنجيرى كه درازاى آن هفتاد گز است درآوريد او را

همانا او بود كه ايمان نميآورد بخداى بزرگ‌

و ترغيب نميكرد بر طعام دادن به فقير

پس نيست براى او امروز اينجا خويش و ياورى‌

و نه طعامى مگر از چرك و خون دوزخيان‌

نميخورند آنرا مگر گناهكاران.

تفسير

خداوند سبحان بعد از ذكر احوال كسانيكه نامه اعمالشان بدست راستشان داده ميشود متعرّض احوال كسانيكه نامه اعمالشان بدست چپشان داده ميشود شده ميفرمايد چنين كس ميگويد از روى تأسف بر حال خود اى كاش نامه اعمال من بدستم نميرسيد و نميدانستم حساب من چيست اى كاش مرگ قاطع امر و حاكم بفناء ابدى من بود و ديگر زنده نميشدم كه چنين روزى را به‌بينم هر چه در دنيا از اموال و اتباع تهيّه نمودم ابدا بحال من نفعى نداشت و كمترين بدبختى و عذابى را از من دفع ننموداى افسوس كه تسلّط و زورگوئى و حكم‌فرمائى من هم از دستم رفت و قمّى ره فرموده مراد زوال حجّت او است و بعد از اين خطاب مستطاب از جانب ربّ الارباب بملائكه غلاظ و شداد صادر ميشود كه بگيريد و

جلد 5 صفحه 264

غل بگردن و دست و پايش اندازيد پس در آتش عظيم جهنّم درآوريد او را پس در زنجيرى كه بحسب گز درازاى آن هفتاد گز است بكشيد او را چون او در دنيا ايمان بخداوند عظيم الشّأن نداشت و كسيرا ترغيب و تحريص باطعام فقراء و مساكين و اداء حقوق واجبه الهيّه نمى‌نمود چه رسد بآنكه خودش ادا نمايد و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه اگر يك حلقه از حلقه‌هاى آنزنجير كه هفتاد گز است نهاده شود بر دنيا تمام آن از حرارت آنحلقه آب شود و در كافى از آنحضرت نقل نموده است كه صاحب آن زنجير كه خدا فرموده هفتاد گز است معاويه ميباشد كه فرعون اين امّت است و در روايات ديگرى از ائمه اطهار اينمعنى تأييد شده و نيز خدا ميفرمايد كه پس نيست براى او در امروز و اينجا ياورى از خويشان و اصدقاء و نه خوراكى كه خوراك معمولى انسان باشد ولى چرك و خونى كه از جراحت زخمهاى اهل جهنّم ميآيد و آب جوشى كه بفرقشان ريخته ميشود و با كثافت بدنشان مخلوط ميگردد خوراك آنها است و نميخورند آنرا مگر كفّاريكه ميدانستند حقّ را و ميشناختند آنرا و با وجود اين منكر و معارض بودند و همچنين كسانيكه عمدا مرتكب معصيت خدا شدند چون خاطى بر چنين كسى اطلاق ميشود و معاويه با آن عمر دراز و سلطنت ممتدّ و خوردن و آشاميدن بى‌حدّ كه معروف است خيلى مناسبت با آن زنجير و اين خوراك دارد و شايد هفتاد كه در لغت عرب بمعناى زياد استعمال ميشود و زنجير كنايه از سلسله ساعات عمر طويل گناه‌كاران باشد و غلّ اشاره بپاى بندهاى غرور و تعصّبات جاهلانه كه گردن‌گير آنها ميشود باشد و قمّى ره نقل فرموده كه مراد از سلسله هفتاد ذراعى در باطن هفتاد جبّارند و آنكه غسلين عرق كفّار است و بتقريبى كه ذكر شد چون استثناء غسلين از طعام منقطع است كلام مفهوم ندارد تا اشكال شود كه خدا در جاى ديگر فرموده ليس لهم طعام الّا من ضريع و نيز فرموده انّ شجرة الزّقوم طعام الاثيم و جواب داده شود كه هر كدام مخصوص به اهل طبقه‌اى از طبقات جهنّم است يا آنكه بعضى طعام است و بعضى شراب و جوابهاى ديگرى كه حاجت بذكر آنها نيست و اللّه اعلم.

فَلَيس‌َ لَه‌ُ اليَوم‌َ هاهُنا حَمِيم‌ٌ (35) وَ لا طَعام‌ٌ إِلاّ مِن‌ غِسلِين‌ٍ (36) لا يَأكُلُه‌ُ إِلاَّ الخاطِؤُن‌َ (37)

جلد 17 - صفحه 174

‌پس‌ نيست‌ ‌از‌ ‌براي‌ روز قيامت‌ ‌در‌ صحراي‌ محشر حمايت‌ كننده‌اي‌ و نيست‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌او‌ طعامي‌ مگر ‌از‌ غسلين‌ ‌که‌ آميخته‌ ‌از‌ چرك‌ و خون‌ ‌شده‌ ‌که‌ ‌اينکه‌ طعام‌ ‌را‌ نميخورند مگر خطاكاران‌.

فَلَيس‌َ لَه‌ُ اليَوم‌َ الف‌ لام‌ اليوم‌ عهد ‌است‌ ‌يعني‌ روز جزاء.

هاهُنا حَمِيم‌ٌ نه‌ اولاد نه‌ عشيره‌ و نه‌ رفقا و نه‌ اتباع‌ و نه‌ قشون‌ و لشكر احدي‌ نيست‌ ‌او‌ ‌را‌ ‌از‌ عذاب‌ نجات‌ دهد، و ‌از‌ ‌اينکه‌ جمله‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ ‌از‌ قابليت‌ شفاعت‌ افتاده‌ و شفعاء روز قيامت‌ ‌او‌ ‌را‌ شفاعت‌ نميكنند و شفاعت‌ خاص‌ اهل‌ ايمان‌ ‌است‌.

وَ لا طَعام‌ٌ إِلّا مِن‌ غِسلِين‌ٍ غسلين‌ ‌از‌ ماده‌ غساله‌ ‌است‌ و مراد مدفوعات‌ اهل‌ جهنم‌ ‌است‌ ‌از‌ چرك‌ و خون‌ و ساير كثافات‌ ‌آنها‌ اينها ‌را‌ طعام‌ ميكنند ‌براي‌ ‌اينکه‌ نمره‌ اشخاص‌ ‌که‌ معلوم‌ ميشود ‌که‌ ‌از‌ زقوم‌ ‌که‌ طعام‌ اهل‌ نار ‌است‌ پست‌تر و كثيف‌تر ‌است‌ و ‌اينکه‌ غسلين‌ طعام‌ تمام‌ اهل‌ جهنم‌ نيست‌ فقط مخصوص‌ بخاطئين‌ ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد:

لا يَأكُلُه‌ُ إِلَّا الخاطِؤُن‌َ گفتند: فرق‌ ‌است‌ ‌بين‌ خاطي‌ و مخطي‌ مخطي‌ بسا ‌از‌ راه‌ اشتباه‌ بدون‌ تعمد خطايي‌ ميكند ولي‌ خاطي‌ دانسته‌ و تعمدا ‌از‌ روي‌ عناد ‌بر‌ خطا ميرود و خطا ‌بر‌ خلاف‌ صواب‌ ‌است‌ و انسان‌ ‌اگر‌ ‌بر‌ صراط مستقيم‌ ‌باشد‌ ‌بر‌ صواب‌ ‌است‌ و ‌اگر‌ قدمي‌ ‌بر‌ صراط مستقيم‌ نگذارد خاطي‌ ‌است‌ و ‌اگر‌ ‌در‌ صراط مستقيم‌ لغزش‌ پيدا كند ‌در‌ ضلالت‌ ‌است‌ و خاطئون‌ كساني‌ ‌را‌ گويند ‌که‌ ‌در‌ هيچ‌ امري‌ ‌بر‌ صواب‌ نيستند. ‌پس‌ ‌از‌ اوصاف‌ ‌آنها‌ و عقوبت‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌که‌ بيان‌ فرمود ‌در‌ مقام‌ بيان‌ عظمت‌ قرآن‌ و اهميت‌ ‌آن‌ ميفرمايد:

]

(آیه 37)- در این آیه، برای تأکید می‌افزاید: «غذائی که جز خطاکاران آن را نمی‌خورند» (لا یأکله الا الخاطؤن).

کسانی که با تعمد و آگاهی و به عنوان طغیان و سرکشی راه شرک و کفر و بخل را می‌پویند.